KRÓTKI RYS HISTORYCZNY NYSY ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM CHARAKTERU MILITARNEGO MIASTA JAKO TWIERDZY FORTECZNEJ I GARNIZONU WOJSKOWEGO
Nysa jest jednym z najpiękniejszych miast Śląska Opolskiego i trzecim co do wielkości miastem województwa opolskiego (liczy około 50 tysięcy mieszkańców). Usytuowana jest na Przedgórzu Sudeckim w południowo-zachodniej części Opolszczyzny. Jej położenie w dolinie rzeki Nysy Kłodzkiej oraz w bezpośrednim sąsiedztwie malowniczych jezior: Nyskiego i Otmuchowskiego przy międzynarodowej trasie turystycznej w kierunku Kotliny Kłodzkiej i Czech sprawia, że jest ona uważana za jedno z najbardziej interesujących pod względem turystycznym miast Śląska Opolskiego. Historia miasta sięga wczesnego średniowiecza . Jan Długosz podaje, że założona została w XII wieku przez Bolesława Krzywoustego, jednakże pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z 1223 roku ,dot. ona Nysy, której lokacja nastąpiła ok. 1220 roku. Blisko 800 lat istnienia Nysy to czasy rozkwitu i wielkości, a także czasy wojen ,tragedii, aż do niemal całkowitego unicestwienia miasta w okresie II wojny światowej.
Nysa , jak każde średniowieczne miasto, posiadała drewniano-ziemne umocnienia, o których pierwsze wzmianki pochodzą z 1259 roku. W XII wieku Biskup Przecław z Pogorzeli otoczył Nysę murami kamienno-ceglanym z czterema bramami: Ziębicką, Wrocławską , Bracką i Celną oraz z 28 basztami - świadectwem ich istnienia jest wspaniały drzeworyt Hartmana Schedla zamieszczony w "Kronice Świata"; wydanej w Norymberdze w 1493 roku. Nysa w XIV wieku została stolicą Księstwa Nyskiego biskupów wrocławskich na około 500 lat. Wraz z rozwijającym się handlem, rzemiosłem, technikami wojennymi, ciągle się rozbudowywała i modyfikowała umocnienia obronne i z pocz. XV wieku była otoczona podwójnym pierścieniem murów. W XVI wieku wobec rosnącego zagrożenia Europy ze strony Turcji, biskup Andrzej von Jerin z wrocławskim architektem Schneiderem przebudowuje i udoskonala fortyfikacje Nysy. Powstaje wówczas nowoczesny system fortyfikacji bastionowych, których pozostałością do dnia dzisiejszego jest bastion św. Jadwigi przebudowany w latach 1741-1758. W XVII wieku ok. 1618 roku biskup Karol Habsburg wzmacnia fortyfikacje wałami i fosami, co uczyniło z Nysy silną i wówczas nowoczesną fortecę.
W 1741r.król pruski Fryderyk II Wielki Hohenzollern rozpoczął oblężenie Nysy - miasto przetrzymało ostrzał artyleryjski trwający dwa dni i król pruski odstąpił, a cesarzowa austriacka Maria Teresa dziękowała w specjalnym liście "...pełnym honoru mieszkańcom Nysy...". W październiku tegoż 1741 roku Fryderyk II Wielki po kolejnym 11-dniowym oblężeniu wreszcie zdobył Nysę i spod panowania austriackiego Nysa przeszła pod władanie Prus. Ustanowiona wówczas granica między Austrią a Prusami, z drobnymi modyfikacjami, stanowi obecną granicę między Polską a Czechami. W 1758r. w czasie III Wojny Śląskiej Nysa była dwukrotnie, bezskutecznie oblegana przez Austriaków. Doceniając walory obronne i strategiczne Nysy, Fryderyk II uczynił z miasta jeszcze potężniejszą twierdzę. Nysę fortyfikacyjnie rozbudował generał Gerhard Kornel von Walvawe i od 1758 roku Nysa z
kwitnącej stolicy biskupiego księstwa stała się wojskową twierdzą, a prace modernizacyjne i rozbudowa umocnień trwała do 1791 roku. W wyniku wojny prusko-francuskiej w 1806-1807 oblężenie Nysy rozpoczęte przez Francuzów 23 lutego 1807 roku trwało 114 dni i pruski gen. Jan Filip von Weger 16 czerwca 1807 roku podpisał kapitulację miasta. Wojska francuskie wyniszczyły miasto i twierdzę, i w listopadzie 1808 roku opuściły Nysę. Wysoka kontrybucja i obciążenia nałożone na miasto podczas okupacji francuskiej spowodowały w 1810 roku sekularyzację księstwa nyskiego biskupów wrocławskich.
Po wojnie prusko-francuskiej w latach 1806-1808 Nysa nie brała już udziału czynnego w konflikcie zbrojnym bezpośrednio, natomiast stała się wielkim obozem jenieckim. Jako pierwszych więziono w Nysie jeńców z wojny przeciwko Danii z 1864 roku, później w latach 1870-1871 z wojny przeciwko Francji. W czasie I wojny światowej działania wojenne nie dotknęły miasta bezpośrednio. W trakcie jej trwania w 1916 roku w Nysie więziony był gen. Charles de Gaulle , późniejszy prezydent Francji, wówczas w stopniu kapitana. Więzieni również w Nysie byli uczestnicy III Powstania Śląskiego. Warto również wspomnieć, że wcześniej tj. 1794 roku w Nysie w forcie "Prusy" przetrzymywany był markiz de la Fayette, wybitny polityk z czasów Rewolucji Francuskiej, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, inicjator ustanowienia "Deklaracji praw człowieka i obywatela". Zmiany w technikach wojennych stały się powodem utraty znaczenia militarnego obiektów fortecznych typu twierdza Nysa. W 1877 roku rozpoczęto likwidację fortyfikacji, która trwała do 1924 roku , natomiast wcześniej, bo w 1903r. Nysa przestała pełnić funkcję twierdzy, a pozostała tylko garnizonem wojskowym, czyli miejscem stałej dyslokacji wojsk. W marcu 1945 roku hitlerowcy ogłosili Nysę twierdzą. Okazało się to fatalne w skutkach. 23 marca na miasto uderzyły odziały Armii Czerwonej gen. Dimitrija Leluszenki i gen. Dimitrija Usiewa. Nysy broniła Niemiecka Grupa Armii "Środek"; pod dowództwem feldmarszałka Ferdynanda Schornera, która opuściła miasto wieczorem 24 marca. Przez kolejne dwa miesiące linia frontu przebiegała kilka kilometrów od Nysy na linii Głuchołazy-Paczków. Ceną jaką Nysa zapłaciła były ponad 80% zniszczenia, wyludnienie miasta, a przez trzy miesiące Nysę trawiły pożary. Funkcję radzieckiego komendanta miasta sprawował major Wasyl Zacharow, który w 9 maja 1945 roku przekazał władzę polskiemu zarządowi miasta. W lipcu 1945 roku powracająca z Niemiec 2-ga Warszawska Dywizja Piechoty została rozlokowana na linii sudeckiej, w tym również w Nysie , z zadaniem pełnienia służby na granicy wówczas polsko-czechosłowackiej. Tak rozpoczął się polski rozdział w historii nyskiego garnizonu. 4 września 1956 roku 2 WDP została przeformowana w 2 Dywizję Zmechanizowaną im. Jana Henryka Dąbrowskiego, której pierwszym dowódcą był gen. bryg. Zbigniew Ohanowicz. W 1989 roku 2 DZ została przekształcona w 20 Bazę Materiałowo-Techniczną, a 14 kwietnia 1992 roku na bazie 20 BM-T utworzona została 22 Brygada Piechoty Górskiej , a jej pierwszym dowódcą mianowano płk Jerzego Krzywickiego. W lipcu 1996 roku nadano 22 Brygadzie Piechoty Górskiej nazwę "Karpacka", która w maju 2001 roku została pożegnana przez mieszkańców Nysy i przeniesiona do Kłodzka. Miasto Nysa przestało być garnizonem wojskowym. Ostatnim dowódcą 22 BPG w Nysie był płk Ryszard Rychliński. W sumie Nysa była 260 lat miastem garnizonowym.
W 2004 roku rozpoczęto prace , których celem jest utworzenie z nyskich fortyfikacji "Parku Kulturowo-Przyrodniczego Twierdza Nysa". Nysa w swej historii miała różne przydomki: "Śląski Rzym", "Śląskie Ateny". Wciąż posiada wiele pamiątek przeszłości, zachwyca swym pięknem i zawsze będzie magnesem przyciągającym turystów z Europy i świata.